Ο (ειδικός) τύπος έχει δεχθεί ισχυρό πλήγμα παγκοσμίως, την τελευταία δεκαετία. Αυτό συνεπάγεται μειωμένη κυκλοφορία τευχών στην καλύτερη περίπτωση ή διακοπή κυκλοφορίας στην χειρότερη. Το περιοδικό αποτελεί ένα από τα τρία μέσα προβολής του φωτογραφικού έργου, μαζί με τα photobooks και τις εκθέσεις. Και τα τρία έχουν εξ ορισμού υλική υπόσταση· το πρώτο πράγμα που μας έρχεται στο μυαλό ακούγοντας τη λέξη περιοδικό είναι το ξεφύλλισμα. To 2011, o Andreas Muller-Pohle, σε κείμενο του στο ιστορικό περιοδικό European Photography, αναφέρεται με τον όρο Net Photography στη φωτογραφία που έχει ως βασικό μέρος παρουσίασης το διαδίκτυο. Το έτος συγγραφής του εν λόγω κειμένου καθόλου τυχαίο δεν είναι, καθώς από τα πρώτα έτη του 21ου αιώνα και με αποκορύφωμα τις αρχές της δεύτερης δεκαετίας του έχουμε την μαζική εμφάνιση των περιοδικών φωτογραφίας που δεν ξεφυλλίζονται, δηλαδή των online.
Όμως ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Όταν κάνουμε λόγο για καλλιτεχνική φωτογραφία (σε περιοδικές εκδόσεις) στην Ευρώπη, η αφετηρία είναι η δεκαετία του 80′, με εξαίρεση το γαλλικό Contejour που γεννήθηκε το 1975 και είχε εκδότη τον Claude Nori. Τα δρώμενα της ευρωπαϊκής φωτογραφικής σκηνής καταγράφονται από έξι κυρίως περιοδικά: το γερμανικό European Photography (1980-) το ισπανικό Photovision (1981-01), το ολλανδικό Perspectief, το αυστριακό Camera Austria (1980-) και τέλος τα γαλλικά Les Cahiers de la Photographie (1980-1990) και La Recherche Photographique (1986-97). Στον πυρήνα της δραστηριότητας αυτών των περιοδικών ήταν η παρουσίαση portfolio φωτογραφικών έργων με συνοδευτικά κείμενα. Μέσα από αυτά προέκυπταν συχνά οι τάσεις της εποχής. Τα δύο προαναφερόμενα γαλλικά περιοδικά είχαν περισσότερο θεωρητικό χαρακτήρα και τα κείμενα που δημοσιεύονταν φανέρωναν την έντονη ανάγκη προσδιορισμού μιας φωτογραφικής ταυτότητας.1Παράλληλα στην Ελλάδα, το πρώτο φωτογραφικό περιοδικό ονομαζόταν Φωτογραφία και κυκλοφόρησε το 1977 στη Θεσσαλονίκη από τον εκδότη Σταύρο Μωρεσόπουλο (σταμάτησε το 2002). Ακολούθησαν το περιοδικό Φωτογράφος (1989-) και το Photo-net (1997-). Το Φωτογραφικό Είδωλο (1996-) είναι επίσης μια περιοδική έκδοση που κυκλοφορεί μόνο σε θεματικά τεύχη και μετρά 28 έως σήμερα.
Ο Benjamin Fuglister στο πρόσφατο τεύχος του περιοδικού European Photography2 παραθέτει έναν πίνακα με παραπάνω από σαράντα περιοδικά φωτογραφίας της παγκόσμιας σφαίρας που λειτουργούν αποκλειστικά σε online μορφή. Δίπλα από τον εκάστοτε τίτλο έκδοσης σημειώνει το έτος ίδρυσης, την χώρα προέλευσης και τον επιμελητή. Με μια πρώτη ματιά, παρατηρούμε πως όλα τα ευρωπαϊκά έχουν έτος γέννησης ύστερο του 2000. Μεταξύ των επιμελητών συναντάμε μερικά από τα σημαντικότερα ονόματα της σύγχρονης φωτογραφικής παραγωγής, όπως ο David Alan Harvey (burn.), ο Aaron Schuman (SeeSaw) και o Arnis Balcus (FK). Επιπλέον, ιδιαίτερη σημασία θα πρέπει να δοθεί στο γεγονός πως η ανάγνωση όλων, εκτός από των έξι: Adore Noir, Blur, Looking Glass, Silvershotz, The Eye of Photography, The Inspired Eye, είναι δωρεάν. Με βάση την αλφαβητική ταξινόμηση, προτελευταίο βρίσκεται το ελληνικό WiP. Μία έκδοση που γεννήθηκε πριν δέκα έτη και φιλοξενεί project (κυρίως) Ελλήνων φωτογράφων, τα οποία βρίσκονται σε εξέλιξη (Work in Progress). Ο δημιουργός του, Σϊμος Σαλτιέλ (φωτογράφος-γραφίστας), δίνει σε κάθε τεύχος το βήμα σε διαφορετικό επιμελητή με σκοπό να καλύπτεται ένα ευρύ φάσμα φωτογραφικών εργασιών διάφορων ειδών. Στον πίνακα του Fuglister προσθέτουμε το πολύ ενδιαφέρον Phases (2012-), που διαθέτει ένα από τα φιλικότερα layout για τον αναγνώστη, ανανεώνεται σε εβδομαδιαία βάση και φιλοξενεί ανερχόμενους και καταξιωμένους Έλληνες και ξένους φωτογράφους. Μεγάλο τμήμα της επιμέλειας του έχει ο φωτογράφος Αλέξης Βασιλικός. Νεοεμφανιζόμενο μέλος στην κατηγορία μπορεί να θεωρηθεί το Lightreadings του Πάνου Κασίμη. Σε αυτή την περίπτωση, θα δώσουμε βαρύτητα στο ότι είναι δίγλωσσο, μια εποχή που ακόμα οι μεταφράσεις κειμένων και βιβλίων είναι λίγες. Τέλος, δεν θα μπορούσαμε να παραλείψουμε το επίσης νέο και φιλόδοξο Aldebaran, που αυτοπροσδιορίζεται ως κόμβος της σύγχρονης φωτογραφίας και ακολουθεί μεγάλο μέρος της επικαιρότητας με συνεντεύξεις, θεωρητικά κείμενα, παρουσιάσεις portfolio κ.α.
Μιλώντας για πρωτότυπες ιδέες νέων εκδοτών-φωτογράφων, το fiiiirst φιλοξενεί «συζητήσεις» μεταξύ του έργου δύο δημιουργών. Κάθε μήνα, ύστερα από σχετικό κάλεσμα, επιλέγονται δύο ενότητες φωτογραφιών που παρουσιάζονται ως μία, δίχως οι υποψήφιοι να γνωρίζουν από πριν ποια θα είναι τα πιθανά ταίρια τους. Η δουλειά του Guillaume Tomasi καθόλου εύκολη δεν είναι, καθώς καλείται να συνδυάσει φωτογραφίες από δύο διαφορετικές ενότητες, οι οποίες δεν παράχθηκαν για το σκοπό αυτό. Tο αποτέλεσμα τις περισσότερες φορές είναι άκρως επιτυχημένο και επιδεικνύει φρέσκιες ιδέες για το editing. Μέχρι στιγμής έχουν συμμετάσχει σαράντα οκτώ φωτογράφοι από είκοσι τρεις χώρες, μεταξύ των οποίων είναι και ο Κώστας Καψιάνης.
Αρκετοί θεωρούν τις διαδικτυακές εκδόσεις λιγότερο σημαντικές και πλούσιες σε ύλη συγκριτικά με εκείνες που τυπώνονται. Ενώ αυτή η θέση απορρίπτεται εύκολα με λίγες μόνο επισκέψεις στα επιδραστικότερα online περιοδικά της εποχής μας (βλέπε lensculture), η αίσθηση που προσφέρει το χαρτί, η τυπωμένη φωτογραφία είναι ομολογουμένως μια διαφορετική εμπειρία. Μάλιστα το Foam τυπώνει τη κάθε ενότητα φωτογραφιών που φιλοξενεί ανά τεύχος σε διαφορετικό είδος χαρτιού(!). Όμως, πίσω από αυτό βρίσκεται το Ολλανδικό μουσείο φωτογραφίας. Συναφές με τη προαναφερόμενη συνειδητοποίηση είναι ότι ο στόχος αρκετών online περιοδικών είναι να καταφέρουν να κυκλοφορήσουν παράλληλα και σε έντυπη έκδοση, έστω και σε έναν μικρό αριθμό αντιτύπων. Επιτυχημένα παραδείγματα είναι το ισπανικό Dolho, το πολωνικό doc! και το αγγλικό 1000 Words. Εδώ, ο παραλληλισμός με τις εξελίξεις στη μουσική βιομηχανία είναι ταιριαστός.
Η ανεξέλεγκτη γκάμα online περιοδικών φωτογραφίας θα μπορούσε να πει κανείς πως έχει και αρνητικές συνέπειες (αποπροσανατολισμός αναγνώστη λόγω κακής επιμέλειας κ.λπ.) Ωστόσο, η αναζήτηση νέων τίτλων που συνοδεύεται από κριτική σκέψη και λίστες σαν κι αυτή του Fuglister οδηγούν σε έναν πλούτο γνώσεων, το μέγεθος του οποίου δεν μπορεί να συγκριθεί με κάτι αντίστοιχο των περασμένων δεκαετιών. Ύστερα από την ολοκλήρωση του πρώτου κύκλου ζωής τους, τα διαδικτυακά περιοδικά έχουν αποδείξει πως δεν αποτελούν κακέκτυπα ιστορικών έντυπων εκδόσεων του παρελθόντος, αλλά πηγές ολοκαίνουριων προτάσεων, ερμηνειών και εφαρμογών της σύγχρονης φωτογραφίας.
Δεν θα ήταν υπερβολή να πω πως έχουμε μάλλον την ιδιαίτερη τύχη να ζούμε την εποχή άνθισης του self publishing και κατ’ επέκταση της καλλιτεχνικής φωτογραφίας. Τα δεκάδες περιοδικά φωτογραφίας του 21ου αιώνα δίνουν τη δυνατότητα σε περισσότερους αξιόλογους φωτογράφους να παρουσιάσουν το έργο τους και σε περισσότερους φίλους της τέχνης να τους γνωρίσουν και να μάθουν μερικές από τις πιο παράξενες ιστορίες της «πραγματικότητας».
1. Μαρκίδου, Ν. 2015: Φωτογραφία Κριτικές Αναγνώσεις, σελ. 99