«Έχω μια παρόμοια φωτογραφία με εκείνη του Alec Soth, γιατί δεν εκθέτω και εγώ στο ΜΟΜΑ;» Αυτό ίσως αποτελεί ένα από τα ερωτήματα που περιτριγυρίζει το μυαλό αρκετών νέων φωτογράφων και ας μην το εκφράζουν από σεμνότητα. Από την άλλη πλευρά, λόγω έλλειψης γνώσεων ή καχυποψίας, η εν λόγω θέση διατυπώνεται συχνά σε συζητήσεις των φωτογράφων που κάνουν τα πρώτα τους βήματα. Μάλιστα, είναι μερικές φορές δύσκολο να δοθούν απαντήσεις επί τόπου, επειδή πιθανότατα ο άνθρωπος που εκφράζει το εν λόγω ερώτημα έχει και τα πειστήρια… δηλαδή μία φωτογραφία που όντως συγγενεύει με εκείνη ενός καταξιωμένου φωτογράφου. Επιχειρώντας μια πρώτη προσέγγιση, αυτό που διαφοροποιεί την μία περίπτωση από την άλλη, είναι ότι στην πρώτη, η φωτογραφία παρουσιάζεται συνήθως μόνη της, ενώ στη δεύτερη ανήκει σε ένα project, δηλαδή βρίσκεται μεταξύ τουλάχιστον πέντε-έξι ακόμα φωτογραφιών.
Ένα σεβαστό μερίδιο ευθύνης για την εν λόγω παρεξήγηση έχουν οι άφθονοι διαγωνισμοί φωτογραφίας, που οργανώνονται στις μέρες μας από σχετικούς και μη σχετικούς φορείς. Εκτός από μάταιοι (η κατάταξη έχει σαφές νόημα σε αγώνες ταχύτητας) είναι τις περισσότερες φορές και αποκομμένοι από την εξέλιξη του μέσου. Παραδείγματος χάρη, το μότο πρόσφατης καμπάνιας μεγάλης εταιρίας κατασκευής φωτογραφικών ενθάρρυνε τους διαγωνιζόμενους να πουν μία ιστορία με μία φωτογραφία. Δηλαδή, η αφήγηση μιας ιστορίας μπορεί να γίνει από ένα καρέ, από 1/60 του δευτερολέπτου; Αν ο Joel Sternfeld συμμετείχε σε αντίστοιχο διαγωνισμό, υποβάλλοντας την φωτογραφία από τη σειρά American Prospects, όπου ο πυροσβέστης αγοράζει κολοκύθες την ώρα που το σπίτι πίσω του φλέγεται, τι ερμηνείες θα είχαμε; Πιθανότατα μία από αυτές θα ήταν πως οι φορολογούμενοι πολίτες πληρώνουν τους πυροσβέστες για να κάνουν το καθήκον τους, αλλά εκείνοι τεμπελιάζουν και ασχολούνται με άσχετες δραστηριότητες.
Μειονέκτημα και συνάμα πλεονέκτημα μιας φωτογραφίας είναι ότι δεν μπορεί να πει ολοκληρωμένα την ιστορία.1Μια καλά δομημένη αφήγηση βασίζεται στο sequencing, στον τρόπο και τη μέθοδο που η μία φωτογραφία οδηγεί στην επόμενη, χωρίς να “αποξενώνεται” από την προηγούμενη. Επίσης, το αν η x φωτογραφία βρίσκεται δεξιά, αριστερά, κάτω, πάνω ή είναι τυπωμένη σε διαφορετικό μέγεθος από την ψ συγγενική της, δεν είναι μια διαδικασία ρουτίνας, αλλά αποτελεί τον πυρήνα της αφήγησης. Η καλύτερη δυνατή κατανόηση του τρόπου που λειτουργεί το storytelling μπορεί να γίνει με τη μελέτη φωτογραφικών λευκωμάτων, online περιοδικών (π.χ. phases.com) και εκθέσεων της σύγχρονης καλλιτεχνικής παραγωγής. Στην χώρα μας δεν βρίσκει κανείς εύκολα σημαντικούς και νέους τίτλους photobooks, παρά μόνο στα καλά ενημερωμένα βιβλιοπωλεία του κέντρου ή σε βιβλιοθήκες πανεπιστημίων. Μάλιστα, αξίζει να σημειωθεί πως σε ένα από τα μεγαλύτερα, τα photobooks του Martin Parr, του Eggleston, της Woodman και συναφών φωτογράφων βρίσκονται κάτω από την ταμπέλα “Ενδυματολογία-Μόδα”, οπότε απαιτείται παρατηρητικότητα για την εύρεση τους. Το Google Images σίγουρα αποτελεί μία από τις σημαντικότερες πηγές φωτογραφικού υλικού, αλλά ταυτόχρονα αψηφά την ταξινόμηση των φωτογραφιών, όπως αυτή έγινε από τον φωτογράφο/επιμελητή.
Θα μπορούσαμε να πούμε καλύτερα πως μια ενότητα φωτογραφιών προτείνει μια ιστορία, παρά την αφηγείται με λεπτομέρειες, όπως κάνει ένα αστυνομικό μυθιστόρημα. Εντούτοις, ο παραλληλισμός της Φωτογραφίας με την Ποίηση μοιάζει πιο ειλικρινής. Η δυσκολία του storytelling είναι η εξής: ο φωτογράφος καλείται να αφηγηθεί μια συγκεκριμένη ιστορία που αναπόφευκτα (λόγω των χαρακτηριστικών του μέσου) θα έχει μερικές εναλλακτικές αναγνώσεις, οι οποίες δεν θα πρέπει να επηρεάζουν σε μεγάλο βαθμό το αρχικό νόημα που θέλει να αποδώσει. Πιο απλά, ο φωτογράφος καλείται να δημιουργήσει ένα σαφές μοτίβο αφήγησης, το οποίο θα οδηγήσει τον θεατή, όσο το δυνατόν ασφαλέστερα, στην ανακάλυψη και κατανόηση του κύριου θέματος. Ο Alec Soth είναι μάλλον ο σημαντικότερος φωτογράφος -εν ζωή- της Αμερικής, για τον ιδιαίτερο τρόπο που αφηγείται ιστορίες με μέσο τη φωτογραφία. Είναι ένας από τους πρώτους σύγχρονους φωτογράφους που κατάφερε να συνδυάσει με μεγάλη επιτυχία διαφορετικά φωτογραφικά είδη (τοπίο, νεκρή φύση, πορτραίτο) σε μία ενότητα φωτογραφιών, δίχως να θυσιάσει σε καμία περίπτωση τη συνοχή τους, αλλά αντιθέτως να την ενδυναμώσει. Δεν περιορίζεται στην δημοφιλή τριαδική προσέγγιση θέμα-φόρμα-περιεχόμενο για τη σύνδεση τους, μιας και αυτή λειτουργεί σε έναν ορισμένο αριθμό έργων. Σκοπός του είναι οι φωτογραφίες να μην περιορίζονται στο αναφερόμενο τους, αλλά να λειτουργούν ως μεταφορές, δίνοντας (ως σύνολο) μια εξήγηση για το θέμα που εξερευνά κάθε φορά.
Εδώ και δεκαετίες είναι γνωστό πως η φωτογραφία δεν έχει καμία σχέση με την πραγματικότητα. Όμως εξακολουθεί να μην είναι καθόλου προφανές ότι ο πυροσβέστης, στο έργο του Sternfeld, κάνει διάλειμμα από μια άσκηση πυρόσβεσης, αν δεν έχουμε πρόσβαση στις υπόλοιπες φωτογραφίες και τον τίτλο (αν όχι το κείμενο) της ενότητας.
1 Προς μια Φιλοσοφία της Φωτογραφίας (1984), Vilem Flusser
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στο τεύχος 253 του περιοδικού Φωτογράφος
Main photo: Alec Soth | Sleeping by the Mississippi
